Λένε ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Άσχετο, γιατί εμείς μιλάμε για μουσειολογία. Λοιπόν, η μουσειολογία είναι η τέχνη του ιδεατού. Μισό, μην με πάρετε με τις πέτρες, να εξηγηθώ. Την τέχνη του εφικτού την έχουμε δει και τη βλέπουμε πολλάκις στα μουσεία και πάσχει. Πάσχει και πρακτικά και θεωρητικά: Πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ή τακτικώς ερριμένοι. Αλλά ποιος είναι ο 'λόγος' (η εκφρασμένη ιδέα), ο λόγος (η αιτία, η αφορμή) και η λογική (η στρατηγική, ο σκοπός) πίσω από τη λειτουργία ενός μουσείου; Αυτά, μεταξύ άλλων, μελετά η μουσειολογία. Μερικές φορές σε μουσεία αδυνατώ να καταλάβω ή έστω να εντοπίσω τη μουσειολογία τους. Με άλλα λόγια, 'τι θέλει να πει ο ποιητής' (...οεο!).
Έλα μωρέ και τι χρειάζεται η μουσειολογία; Μια προθήκη με πέντε κανθάρους (αρχαία κρασοπότηρα) είναι μια προθήκη με πέντε κανθάρους (γράφω εγώ, μιμούμενος τον πραγματικό ή φανταστικό ‘Άλλον’ που ως γνήσιος Έλλην του φορτώνω όλα τα δεινά των μουσείων). Αμ δε! Πρώτα από όλα, το μουσείο δεν είναι μόνο η έκθεση (στο ίδιο στυλ όπως Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα). Μακάρι να γίνει κάποτε ένα μουσείο και να μη στήσει καμιά έκθεση για χρόνια μπας και το πάρουμε χαμπάρι. Η έκθεση είναι η σκηνή, το πάλκο. Αλλά όπως και στο θέατρο και στο τραγούδι, πίσω από τη σκηνή και το πάλκο υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός λειτουργίας που καθορίζει ουσιαστικά τι παρουσιάζεται μπροστά.
Η μουσειολογία λοιπόν δεν είναι φενγκ σούι προθηκών και αντικειμένων. Όπως και το μουσείο δεν είναι απλά η έκθεσή του. Η μουσειολογία ασχολείται με (σχεδόν) όλες τις λειτουργίες ενός μουσείου, από τον καθορισμό της στρατηγικής-πολιτικής του, την τεκμηρίωση και ερμηνεία των συλλογών, τη φροντίδα τους, τη διοίκηση και το μάρκετινγκ. Ναι, η έκθεση είναι αυτό που εισπράττει ο επισκέπτης ως αποτέλεσμα και είναι κατανοητό το ότι συχνά το μουσείο ταυτίζεται με τις εκθέσεις. Αλλά θεωρώ ότι είναι απολύτως αναγκαίο και πολύ σημαντικό να τονιστούν προς τα έξω και άλλες λειτουργίες, ώστε να γίνει και κατανοητό στους επισκέπτες ότι αυτό που συμβαίνει στους εκθεσιακούς χώρους είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων διαδικασιών με τα συν, τα πλην, τα θετικά και τα αρνητικά.
Η μουσειολογία προσπαθεί να συνδέσει τον επισκέπτη με το μουσείο ολόκληρο, όχι μόνο με την έκθεση, να τον κάνει κοινωνό και συνεργό. Αυτή η λογική ότι ο κάνθαρος είναι κάνθαρος, ο επισκέπτης είναι επισκέπτης και η σύνδεση των δύο είναι αυτόματη και την κάνεις με κλειστά μάτια είναι η μεγαλύτερη αυταπάτη που μπορεί να έχει κάποιος στο μουσείο. Ποιος κάνθαρος; Ο κάνθαρος του κεραμέα που τον έπλασε; του ζωγράφου που έκανε τη διακόσμησή του; του εμπόρου που χάραξε στον πάτο τον αριθμό της κάσας με τα ποτήρια που πούλησε; του ιδιοκτήτη του που μπεκρόπινε μ'αυτό και χάραξε το όνομά του στη βάση του ποτηριού για να μην το μπερδεύει με του φίλου του; του σπιτιού όπου βρέθηκε στην ανασκαφή; της πόλης όπου αυτό το σπίτι βρίσκεται; ο κάνθαρος της τέχνης; της οικονομίας; της σχέσης του με κοινωνικά γεγονότα ή θρησκευτικές τελετές; του ανασκαφέα; της κοινωνίας που το έχει βάλει στο μουσείο; κ.ο.κ.
Τίποτα λοιπόν δεν είναι αυτόματο ή δεδομένο. Όλα είναι επιλογές. Όχι μόνο επιλογές του εφικτού, αλλά και του ιδεατού: τι θέλουμε να πετύχουμε, τι θέλουμε να πούμε και σε ποιον. Και οι επιλογές μας γράφουν τις ιστορίες σε ένα μουσείο/μια έκθεση. Όπως ένας αρχαιολόγος δεν παίρνει τον κασμά και αρχίζει να σκάβει όπου νά'ναι και όπως νά'ναι, αλλά σκάβει σε τομές και σε πάσες (οριζόντιες στρώσεις) ώστε να έχει τον έλεγχο της διαδικασίας και να μπορεί να τοποθετήσει τα ευρήματα σε ένα context, έτσι και ο μουσειολόγος δεν πετάει τρία πινάκια (πιάτα), δύο οινοχόες (κρασοκανάτες) και τέσσερα σκυφίδια (σφηνάκια/ποτήρια) σαν σε προθήκη καταστήματος υαλικών και ειδών δώρων (λίστες γάμου δεκτές, 30% έκπτωση...όπα, παρσύρθηκα, πάρτο αλλιώς)
Bottomline, το εφικτό σχετίζεται άρρηκτα με το ιδεατό. Στο εφικτό θα καταλήξουμε αφού περάσουμε από το ιδεατό. Αλλά όχι και να "πηδήξουμε" το ιδεατό...
***
Πιο bottomline: Με το προηγούμενο μακρυνάρι ξεκίνησα βασικά να γράψω ότι όταν βλέπω να δουλεύει ένας μουσειολόγος σε ένα μουσείο νιώθω μια σιγουριά, ότι θα μπει σε μια διαδικασία, σαν περίπου αυτή που προανέφερα (και σίγουρα πιο αναπτυγμένη από αυτή) μελέτης της θεωρίας και της πράξης του μουσείου. Μπορεί τελικά να μην κάνει όλα όσα ήθελε και όπως τα ήθελε (ιδεατό), αλλά αυτά που θα κάνει (εφικτό) έχουν και αυτά προκύψει από αυτή τη διαδικασία. Και αυτό είναι που μετράει.